Gıda İsrafı Nedir? Yiyecekleri Neden Çöpe Atıyoruz?

Her 5 alış veriş poşetinin birinin tamamının çöpe gittiğini biliyor muydunuz? Çoğu insan bir günde ne kadar çok gıdayı israf ettiğini, veya ne kadar çok bozuk gıdayı çöpe attığının farkında bile değil. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'ne göre, her yıl dünya çapında tahmini 1,3 milyar ton gıda israf ediliyor, bu da  insan tüketimi için üretilen gıdaların yaklaşık üçte biri demektir. Çöpe atılan veya israf edilen yiyecek miktarı yıllık 2,6 trilyon dolara mal oluyor ve bu da dünyadaki 815 milyon aç insanı doyurmak için fazlasıyla yeterli, hem de tam dört kat fazla!

Peki bu nasıl mümkün olabilir? Gerçekten yiyeceklerin üçte birini çöpe mi atıyoruz?

Gıda İsrafı Nedir?

Gıda israfının tarihi küreselleşme ile yakından bağlantılıdır. Her zamankinden daha fazla ağa sahip bu dünyada tedarik zincirleri genişliyor ve artık her ürün her yerde bulunabilir hale geliyor - Almanya'da Hint mangolarından tutmuş,  Endonezya'da Amerikan elmalarını her mevsimde bulabilirsiniz. Çiftlikten sofraya kadar uzanan yolculuklarında yiyecekler her aşamada çöpe gidiyor ya da israf oluyor, özellikle meyve, sebze, et ve süt ürünleri gibi savunmasız ürünler. 

'Gıda israfı' ve 'Gıda atığı' yaygın olarak kullanılan terimler olsa da, aynı anlama gelmemekteler: 

1. Gıda atığı, hasat, depolama, taşıma gibi üretimin erken aşamalarında kaybedilen yiyecekleri ifade eder,
2. Gıda israfı ise  insan tüketimine uygun ancak genellikle tüketiciler veya süpermarketler tarafından israf edilen - çöpe atılan öğeleri ifade eder. 

Gıda ve Tarım Örgütü'ne göre yüksek ve düşük gelirli ülkeler yaklaşık aynı miktarda (670 ve 630 milyon ton) gıda israf ediyorlar, ancak bu atıkların nerede ve nasıl yapıldığı konusunda büyük farklar var. 

Düşük gelirli ülkelerde gıda kaybı erken aşamalarda meydana gelir. Örneğin, Sahra Altı Afrika'da, Dünya Kaynakları Enstitüsü'ne göre, gıdanın 83% üretim, taşıma, depolama ve işleme sırasında kaybedilirken, tüketiciler tarafından sadece 5% israf ediliyor. Tersine, Kuzey Amerika ve Okyanusta 32% daha erken aşamalarda kaybedilirken, 61% tüketiciler tarafından israf ediliyor.  

Yiyecekler neden kaybolur?

Çiftlikten ayrılmadan önce mahsullerin büyük kısmı atılır. Sebepleri:

1. Çiftçiler hava koşullarını kontrol etmek ve koşullar uygunsa fazlalık elde etmek için ürün üzerinde çalışmalar yapıyorlar.
2. Perakendecilerin meyve ve sebzeler için yüksek estetik standartları 'mükemmel olmayanların' kamyonlara bile ulaşamayacağı anlamına geliyor
3. Düşük gelirli ülkelerde hasat teknolojisindeki kısıtlamalar, hasarlı ürün veya düşük verimle sonuçlanabilir.

Her durumdaki ürün hayvan yemi olarak satılır veya çöpe gidiyor. 

Peki, yiyecekler neden israf edilir, neden çöpe atılır?

Sanayileşmiş ülkelerdeki gıda bolluğu, israfın en büyük nedenidir. Gıda israfının en büyük suçlusu tüketiciler olsa da, tedarik zincirinin 2.yarısında perakendeciler ve restoranlar da bu suça ortak oluyorlar. 

Diğer sebepler:

• Restoranların 'açık büfeden dilediğin kadar al' veya '1 alana 1 bedava!' gibi teşvik edici kampanyaları;
• Süpermarketler tuhaf veya hafif lekeli görünen, ancak mükemmel kalitede olan ürünleri stoklamayı reddettikleri için (örneğin, hafif çilli muz, hafif lekeli limon, kahve renkli lekeli elmalar....) 

Gıda israfının önüne nasıl geçilir? 

BM Dünya nüfusunun 2050 yılına kadar 7,6 milyardan 9,8 milyara çıkacağını tahmin ediyor. Eğer bir şeyler yapmazsak, Gıda üretimi hızla artan nüfusa ayak uydurmaya çalışacak ve bu da Gıda atıklarının artacağına neden olacaktır. 

Taşıma, depolama, işleme ve nakliye kayıplarını azaltmaya yardımcı olun.

1. Fazla gıdalarınızı paylaşın (sanayileşmiş ülkelerde süpermarketler satılmayan malları bağışlayabilir. Örneğin, İngiliz perakendecisi Tesco yerel hayır kurumlarını teslim alabilecekleri fazla yiyecekler hakkında bilgilendirmek için FareShare, FoodCloud gibi uygulamalar geliştirmiştir.  Fransa'da süpermarketlerin kullanılmayan yiyecekleri atması yasadışıdır ve düzenli bağış yapmaları gerekmektedir. Bu işin en önemli noktası çiftçilerle bir araya gelerek tüketim hakkında bilgi paylaşılması ve buna göre üretim yapmalarını bilgilendirmek olmalı.).
2. Atıkları değere çevirin (Örneğin, kahve kirazlarını una çevirin, ekmek atıklarından ödüllü bira yapın, restoran artıklarını bioplastiklere ve ev gıda atıklarını biogaza dönüştürmek, veya ev gıda atıklarından ev enerjisi üretmek).
3. İnsanları gıda tüketimi hakkında eğitmek (Kanada'da et ve süt ürünlerinin kenarına Bump Marc - Mimica denilen jelatin yapıştırılıyor. Jelatin proteinle aynı dokuya sahip olduğu için ürün tazeyken sert, ürünün tüketim süresinin sonuna doğru ise yumuşamaya başlıyor. Bu aynı zamanda kör tüketiciler için de ürünün taze olup olmadığını göstermekte yardımcı olmaktadır). 
4. Tüketici davranışlarını değiştirmek (Tüketiciler daha çok yerel ürünler tüketebilir. Çünkü küçük bakkallar az ürün stoklar ve böylece daha az gıda atığı olur. Yemek planlamalarını iyileştirebilir, yiyecekleri kadar pişirebilirler. Ürünleri alırken son kullanım tarihine bakabilirler ve böylece ürünün çöpe gitmemesine neden olurlar. Meyve sebzeler az bozulmuşa komposto veya organik gübreye çevrilebilir.)

Kanada'da jelatinli Bump Marc etiketi

Gıda israfının önüne geçmek için kısa notlar: 

• Market alış verişlerinizi tok karına yapın. Asla, iş çıkışı markete girmeyin. Bu zaman daha çok gereksiz ürün alacaksınız ve sonuç olarak buz dolabında çürüyen veya tüketim tarihi geçen yiyecekleri çöpe atmak zorunda kalacaksınız. 
• Sık sık buz dolabındaki veya sebzelikteki veya evdeki yiyeceklerin son kullanma tarihlerini kontrol ediniz ve önceliği kullanma tarihi yaklaşan veya bozulmakta olan ürünlerden yana kullanınız. 
• Yeme içme alışkınlarınıza göre alış veriş yapıp, yemek listesi oluşturun. Örneğin, evde sadece bir kişi ıspanak yiyorsa, 1 kişilik ıspanak alın. 
• Sırf indirme girmiş diye ürün almaya çalışmayın. Elinizi indirimli ürüne atmadan önce 'gerçekten biz bu gıda ürününü seviyor muyuz? Ya da ben bundan ne pişireceğim' gibi soruları kendinize sorun. 
• Her şey dahil konaklamalı otellerin büfelerinde veya bu tarz restoranlarda yediğiniz kadar alın. Emin olun, arka mutfakta profesyoneller mekanın günlük tüketici sayısına göre menü hazırlamışlardır ve asla büfeden yiyecekler bitmeyecektir. Biterse, yenilenecektir :) 

Benden bu kadar! Umarım bu yazıdan sonra çöpe attığınız her Gıda için biraz daha düşünürsünüz.